Snobizm bogatych - Veblen; a jego przeciwieństwo - Giffen
Paradoks Giffena - zjawisko ubogich konsumentów
Wyobraźmy sobie sytuację, w której żyjemy w skrajnej nędzy, a nasze dochody ledwo wystarczają na zaspokojenie podstawowych potrzeb żywieniowych. Codziennie zmagamy się z problemem, jak w miarę tanio i sycąco się odżywiać. W takiej sytuacji chleb lub ryż są dla nas niemal jedynym źródłem kalorii.
Nagle ceny tych podstawowych produktów wzrastają. Zgodnie ze zdrowym rozsądkiem powinniśmy ograniczyć ich konsumpcję, prawda? Jednak w rzeczywistości dzieje się coś zupełnie odwrotnego - zaczynamy kupować ich więcej! Oto paradoks Giffena w całej okazałości.
Skąd bierze się to dziwne zachowanie? Otóż, gdy jesteśmy bardzo ubodzy, a chleb czy ryż są najtańszym źródłem kalorii i nie mają tanich substytutów, wzrost ich ceny zmusza nas do przeznaczenia na nie większej części naszego skromnego budżetu. W rezultacie musimy zrezygnować z droższych produktów, takich jak mięso czy nabiał. Zamiast tego zwiększamy konsumpcję taniego chleba lub ryżu, bo to jedyne, na co nas stać.
Paradoks Giffena to sytuacja, w której wzrost ceny dobra podstawowego prowadzi do zwiększenia popytu na nie wśród najbiedniejszych konsumentów. Wydaje się to sprzeczne z prawem popytu, ale ma swoje logiczne wytłumaczenie w skrajnym ubóstwie i braku alternatyw.
Choć paradoks Giffena jest raczej ciekawostką teoretyczną, to jednak doniesienia o jego występowaniu napływały z niektórych regionów Chin, Indii czy Rosji, gdzie część społeczeństwa żyje w bardzo trudnych warunkach. Dla tych ludzi to nie paradoks, a gorzka rzeczywistość.
Paradoks Veblena - snobizm bogatych
Z drugiej strony mamy paradoks Veblena, zwany też efektem prestiżowym. Dotyczy on zupełnie innej grupy - bogatych konsumentów, dla których posiadanie drogich, luksusowych dóbr jest oznaką statusu i bogactwa.
Wyobraźmy sobie teraz, że jesteśmy zamożnymi osobami ze sfer wyższych. Dla nas posiadanie ekskluzywnych rzeczy, takich jak najdroższe samochody, prywatne jachty, stroje od sławnych projektantów czy rzadkie dzieła sztuki, ma ogromne znaczenie. Im droższe i mniej dostępne są te dobra, tym bardziej są przez nas pożądane.
Kiedy cena takiego luksusowego produktu wzrasta, zamiast rezygnować z jego zakupu, robimy dokładnie odwrotnie - zwiększamy popyt! Dlaczego? Bo wysoka cena czyni dany produkt jeszcze bardziej ekskluzywnym i pożądanym. Posiadanie go podkreśla nasz wysoki status społeczny i możliwości finansowe.
Paradoks Veblena pokazuje, że dla bogatych konsumentów czynniki psychologiczne i społeczne, takie jak prestiż i snobizm, mogą mieć większe znaczenie niż tradycyjne czynniki ekonomiczne. Firmy produkujące dobra luksusowe doskonale zdają sobie z tego sprawę i celowo utrzymują wysokie ceny, aby podkreślić ekskluzywność swoich produktów.
Tak więc mamy dwa zupełnie odmienne paradoksy - jeden dotyczący ubogich konsumentów, dla których wzrost ceny podstawowych produktów jest dramatem, i drugi odnoszący się do bogatych, dla których wysoka cena jest sygnałem prestiżu i pożądania. Oba te zjawiska pokazują, jak złożone i niejednoznaczne mogą być ludzkie zachowania konsumenckie.
Opracowanie:
